JOVAN DRAGAŠEVIĆ – ZABORAVLjENI POŽAREVLjANIN

Tokom 19. veka Srbija je od nekadašnje osmanske periferije uspela da postane država u kojoj su sprovedene temeljne promene. Na tom putu su, u zavisnosti od vremena i istorijskih okolnosti, najveće zasluge imali intelektualci u raznim zvanjima.

Među ličnostima koje su u 19. veku dale doprinos u razvoju srpske države, bili su i žitelji grada Požarevca. Jedan od njih je bio profesor i general Jovan Dragašević.

Profesor Jovan Dragašević je rođen u Požarevcu 1836. godine u nekadašnjem prigradskom naselju zvanom Šutulova Bara.

Ovaj deo naselja je često bio izložen plavljenju Velike Morave, stoga njegova porodica odlučuje da se preseli u Novu Malu (današnja Gornja Mala) gde je proveo detinjstvo. Kuća u kojoj je odrastao, nalazila se u današnjoj Bosanskoj ulici, koja je pre Drugog svetskog rata nosila njegovo ime.

Jedan od glavnih izvora koji omogućava upoznavanje ranog života profesora Dragaševića u rodnom Požarevcu, jeste njegov zapis „Istinske priče – Avtobiografija u odlomcima“.

Nakon završene osnovne škole u rodnom mestu, 1848. godine, Dragašević u svojoj biografiji piše da je tada u njegovom životu nastala „Prava rasputica – kuda se uputiti u život?“

Put ga je odveo u Beograd na školovanje i kasniji svestrani rad. Godine 1849. upisuje Prvu beogradsku gimnaziju koja je trajala šest godina. Tokom srednjoškolskih dana Dragašević je bio oduševljen beogradskim pozorištem. Zabeleženo je da je sa đacima gimnazije organizovao pozorišne komade, a nešto kasnije nastaće čuvena njegova predstava „Pad Negotina ili smrt Ajduk Veljkova“.

Nakon završene srednje škole Dragašević upisuje kao pitomac treće klase Artiljerijsku školu, čije je osnivanje odobrio knez Aleksandar Karađorđević (1842-1858). Bilo je to u ranu jesen 1855. godine. U to vreme, ona je privlačila darovitu omladinu patriotskog zanosa.

Tokom njenog pohađanja, Dragašević je zapažen od strane profesora Franje Zaha. Na njegov poziv, a nakon završenih studija, Dragašević postaje profesor vojne geografije na Artiljerijskoj školi.

Paralelno sa radom u prosveti napredovao je i u vojnoj službi. U čin poručnika je unapređen 1862. godine, nakon što se istako u odbrani Beograda od Turaka. Čin pukovnika dobio je 1880, a postao je počasni general 1900. godine.

Radeći kao profesor, težio je da Srbija ima obrazovane oficire sa nacionalim poletom. Ubrzo će Dragašević osnovati časopis „Vojin“ koji je ujedno bio prvo vojno glasilo na Balkanu.

Profesor Jovan Dragašević je tokom svoje karijere najviše proučavao geografiju Balkanskog poluostrva gde je stekao razna priznanja. Upravo je to bio razlog da bude član srpske delegacije na Berlinskom kongresu sa namesnikom Jovanom Ristićem 1878. godine.

Njegova Etnografska karta Balkanskog poluostrva bila je kao rukopis priložena na ovom međunarodnom političkom skupu na kome je Srbija dobila nezavisnost i jasno definisane granice. Dragašević je bio jedan od osnivača Srpskog arheološkog društva 1883. godine.

Njegovo delo „Arheologijsko – geografijska istraživanja“ iz 1877. godine predstavlja i današnjim naučnicima polaznu tačku za proučavanje starina i istorijske geografije na ovim prostorima. Kada je teritorija Braničevskog okruga u pitanju, on je dao poseban doprinos u geografskom poručavanju Homolja i Zvižda početkom sedamdesetih godina 19. veka.

U njegovim objavljenim beleškama mogu se pronaći prvi podaci o ostacima nekadašnjih utvrđenih naselja i sakralnih spomenika navedenih oblasti.

Po senzibilitetu je bio etnolog, a treba istaći i njegov pionirski doprinos na polju turizma. U svojim radovima se posebno divio Gornjačkoj klisuri i dolinama Homolja, što ga je navelo da pozove Beograđane u obilazak kako bi uživali u prirodnim lepotama i čistom vazduhu.

Tokom svojih mladalačkih dana Dragašević je počeo da piše pesme. Ponesen romantičarskim duhom tog doba, pisao je stihove za razne časopise koji su mu doneli veliku popularnost. Među tim mnogobrojnim, danas zaboravljenim pesmama, izdvaja se „Jeka od gusala“ u kojoj se prvi put javlja sintagma „Samo sloga Srbina spasava“ koja je odjekuje i danas.

Svakako da su njegove pesme imale za cilj da probude patriotizam kod mladih oficira, zajedno sa pesmama drugih autora toga doba, poput Đure Jakšića, ili nešto kasnije Milana Rakića i drugih.

U njegovom svestranom radu, vredno je u kraćim crtama napomenuti i doprinos u proučavanju srpskog četničkog ratovanja, vojne stilistike, kao i osnivanju Istorijskog odeljenja u Vojnom đeneralštabu čiji je zadatak bio da organizuje prikupljanje i čuvanje vojne arhivske građe.

Jovan Dragašević je bio član Geografskih društava u Briselu i Parizu, zatim član Beogradskog pevačkog društva kao i član Društva za poljsku privredu. Autor je mnogih udžbenika, i naučnih dela poput „Kosmometrije“, „Zemljopis Srbije i Turske“, „Maćedonski Sloveni“ itd.

Zahvaljujući svom radu na polju prosvete, nauke, kulture i poezije, profesor Jovan Dragašević je izabaran za redovnog člana Društva srpske slovesnosti, odnosno Srpske kraljevske akademije (današnja SANU).

Tokom svog života odlikovan je ordenjem Sv. Save, Takovskog krsta i Karađorđeve zvezde. Umro je u Nišu 1915. godine, a sahranjen je u Beogradu uz najviše vojne počasti.

Tokom svog života profesor i general Jovan Dragašević nikada nije zaboravio svoj rodni Požarevac. U svojim delima je često pisao o tom gradu: „Požarevac beše moj zavičaj. Prvo sunce koje sam u životu ugledao, ja sam ga ugledao u Požarevcu. I zoru, i veče, i dan, i noć, pa i kišu i vetar i sneg – sve sam to prvo video u Požarevcu (…) Prvu reč lepu, punu toplu srpsku reč, naučio sam u Požarevcu“.

Čini se da je ime Jovana Dragaševića danas gotovo potpuno zaboravljeno u njegovom rodnom mestu.

Nedavno je u Požarevcu osnovano udruženje građana sa njegovim imenom.

Njegov rad, lik i delo, inspirisao je arheologe Ivana Marjanovića i Milana Milovanovića da osnuju navedeno udruženje sa ciljem da podsete javnost na zaboravljenog sugrađanina, ali i da sprovode istraživanja na polju kulturno istorijskog nasleđa Braničeva i okoline.

U tom kontekstu su multidisciplinarna istraživanja, promocija i zaštita kultunih dobara glavni prioriteti udruženja.

Autor: Udruženje građana Jovan Dragašević – Baština epoha